రోగులకు చికిత్స చేయు క్రమములో కొన్ని రకాల తీవ్రమైన జబ్బులు ఔషధములతో ఎంత ప్రయత్నించినను లొంగవు . అటువంటప్పుడు ఆ రోగి మరణమును తప్పక పొందును. మరణము సమీపించునకు మునుపే కొన్ని ప్రత్యేక లక్షణాలు ఏర్పడి రాబోవు మరణమును సూచించును.
వీటిని అయుర్వేదము నందు అరిష్టములు అందురు. ఇటువంటి ప్రత్యేక లక్షణములను ఎంతో అనుభవము కలిగిన వైద్యులు మాత్రమే పసిగట్టగలరు. ఈ లక్షణములు వైద్యులు రహస్యముగానే ఉంచెదరు.
మరణ అరిష్టములు -
* కామెర్ల రోగములో వలే కళ్లు పచ్చగా ఉండి ముఖం , దవడలు మాంసముతో నిండి ఉండి రోగి భయముతో ఉండి శరీరం జ్వరం ఉన్నవాని వలే ఉండిన అరిష్టము.
* మంచము మీద నుంచి లేవనెత్తిన వెంటనే మూర్చపోతాడు. ఎప్పుడు లేపినను ఇదే పరిస్థితి ఉండును. ఇట్టివాడు 7 దినములలో మరణించటం తథ్యం .
* శరీరం నందు కొన్ని రోగాలు పైభాగము నందు , కొన్ని కింద భాగము నందు ప్రభావము చూపించును. అందు గ్రహణి అను రోగం అత్యంత తీవ్రము అయిన ఆ రోగి 15 దినముల కంటే ఎక్కువ బ్రతకడు .
* పురాణరోగం పీడిస్తూ తిండి తక్కువ తింటూ అంతకు మించి మలమూత్రాదులు ఉన్నరోగి బ్రతుకుట దుర్లభం.
* శరీరం కండ లేకుండా దుర్బలముగా ఉండి తిండి అధికంగా తినడం మరికొంత సమయం అవ్వగానే మరలా తినడం అరిష్టం.
* ఇష్టము, బలవర్థకం, సర్వగుణ సంపన్నం అయిన ఆహారం తినుచున్ననూ రోజురోజుకి శరీరం క్షీణించువాడు బ్రతకడు.
* మూలగడం, ఆగి ఆగి ఆయసం రావడం, అతిసార రోగం, బలం ఉండదు, తీవ్ర దప్పిక, నోరు ఎండుకొని పోవడం వంటి లక్షణాలు అరిష్టం.
* నేత్రములు పైకి పోవడం, కంఠం ఇరువైపులా ఉండు సిరలు ఆగకుండా కంపించడం, బలహీనత, దప్పిక, శరీరం ఎండుకుపోవడం వంటి లక్షణాలు అరిష్టం.
* శిరస్సు, నాలిక, ముఖం తిరిగిపోవడం, కనుబొమ్మలు వాలిపోవడం, నాలిక మీద రుచిమొగ్గలు ముళ్ళు వలే పైకి తేలి ఉండటం వంటి లక్షణాలు అరిష్టం.
* శిశ్నము పూర్తిగా లోపలికి పోయి వృషణములు కిందకి జారి బయటకి వచ్చినట్టు కనిపించినను లేక వృషణములు లోపలికి వెళ్లి శిశ్నము బయటకి వచ్చినట్టు కనిపించినను అరిష్టము.
* మాంసం పూర్తిగా నశించి చర్మం , ఎముకలు మాత్రమే మిగిలి అస్థిపంజరంలా మారినవాడు 30 దినములలోపు మరణించును.
* రెప్పలు వాచిపోయి దగ్గరకు రావు. శరీరం కృశించి, కండ్లు మకిలి, మాలిన్యము నిండి ఉండటం అరిష్టం.
* రోగము సంభవించినను, సంభవించకున్నను ఎవ్వరి తలవెంట్రుకలు పట్టి లాగినను వానికి ఎంతమాత్రం నొప్పి తెలియకుండా ఉండునో వాడు 6 దినములలో తప్పక చచ్చును.
* తలవెంట్రుకలుకు చమురు రాయకున్నను రాసినట్టుగా చమురుతో తడిచిన విధముగా ఉండునో వాడు జీవించడు.
* శరీరం చిక్కిపోతున్ననూ ముక్కు దూలం మాత్రం కండతో బలంగా ఉండి శరీరం ఉబ్బురోగం లేకున్ననూ ఉబ్బినట్టుగా ఉన్నను అరిష్టం.
* నాసారంధ్రములు పూర్తిగా మూసుకొని పోయినను, విశేషముగా తెరచుకొని ఉన్నను, వంకర పోయినను, ఎండిపోయినను ఆ రోగి బ్రతకడు.
* దీర్ఘముగా ఊపిరి విడుస్తూ మరలా వెంటవెంటనే వాయువును లోపలికి తీసుకుంటూ మిగుల వేదనను అనుభవించువాడు జీవించడు.
* మోకాలుతో మోకాలును చేర్చి వాయించుతూ రెండు పాదములను పైకి ఎత్తి గభాలున మంచం మీద వదులువాడు, సర్వదా ముఖమును అటుఇటు కదిలించుట అరిష్టం.
* మేల్కొన్న సమయములో దంతాలు కోరుకుట, బిగ్గరగా ఏడవడం మరలా అంతలోనే నవ్వడం వంటి లక్షణాలు కలిగి ఉన్నవాడికి వాడి శరీరంలో బాధలు వాడికే తెలియవు. ఇది అరిష్టం.
* అతిగా నవ్వడం, కటకటమని శబ్దం చేయుట సకిలిస్తాడు, పాదాలతో మంచాన్ని కొట్టువాడు, ముక్కులు, చెవులు, కండ్లు వంటి రంధ్రములలో వ్రేళ్లు దూర్చుట అరిష్టం.
* శిరస్సు బరువైపోయి మోయలేక కంఠం ఒకవైపుకు వాలిపోవడం, శరీరం బరువు మోయలేక నడుము వంగిపోవడం, అన్నం నోట్లో పెట్టిన దౌడలు వ్రేలాడిపోయి అన్నం జారిపోవడం అరిష్టం.
* తెల్లవారుజామున ముఖం పైన చెమట పడుతూ ఉండును. ఇట్టి జ్వర పీడితుడు జీవించడు.
* శ్లేష్మరూపం అయిన కళ్లే, మలము, శుక్రము ఇవి తేలిక పదార్దాలు అగుట చేత నీటిలో తేలును. కాని ఏ రోగి సంబంధం అయిన ఈ మూడు నీటిలో వేసిన మునిగిపోవునో ఆ రోగి జీవించడు.
పైన చెప్పిన లక్షణాలు ఒక్కో రోగిలో ఒక్కోలా ఉంటాయి. ఎంతో అనుభవం ఉన్న వైద్యుడు మాత్రమే ఆయా లక్షణాలను సరిగ్గా అంచనా వేయగలడు.
